پیشینه و سیر تحول جمع سپاری (Crowdfunding)

پیشینه تامین مالی جمعی و کرادفاندینگ به ترکیب دو عبارت «جمعیت» و «تامین مالی» برمی‌گردد و به معنای «تامین مالی به کمک جمعیتی از افراد» است. این واژه اولین بار در سال 2006 توسط مایکل سالیوان ارائه شد. وی با راه‌اندازی یک ویدئو، فضایی را فراهم کرد که در آن صاحبان ایده به‌منظور جذب حمایت‌های مالی به معرفی طرح‌های خود می‌پرداختند. تامین مالی جمعی یک روش ابتکاری است که در آن مردم طی یک حرکت دسته‌جمعی به‌منظور تامین بودجه موردنیاز برای راه‌اندازی یک پروژه جدید‌، حمایت از کسب‌وکارهای نوپا و همچنین مشارکت در فعالیت‌های خیریه، اقدام به جمع‌آوری سرمایه حاصل از تجمیع منابع خرد یا متوسط می‌کنند. کارکرد اولیه تامین مالی جمعی، تجمیع سرمایه‌های اندکی بود که در راستای اعطای تسهیلات برای فعالیت‌های سیاسی و انتخاباتی و همچنین فعالیت‌های حوزه هنر انجام می‌شد. به‌عنوان مثال در حوزه هنر به‌منظور تکمیل آلبوم‌های موسیقی، توسعه فیلم‌های در حال ساخت و نظایر آن به کار می‌رفت. اما شکل‌گیری دوره نوینی از تأمین مالی جمعی سبب شده است تا دامنه اثر آن از محدوده اعتبارات کوچک فراتر رفته و مبالغ هنگفت سرمایه را نیز در برگیرد. به‌نحوی‌که پتانسیل بالقوه‌ای از منابع بزرگ مالی را در راستای تقویت کارآفرینی و راه‌اندازی کسب‌وکارهای نو ایجاد می‌کند.

صاحبان منابع، محدود به گروه معدود نبوده بلکه از جمعیت انبوهی تشکیل می‌شوند. پیشینه تامین مالی جمعی در خصوص ارائه راهکارهای مبتنی بر جمع‌آوری سرمایه‌های خرد و کوچک بسیار قوی عمل کرده است.

تامین مالی جمعی درواقع همسو کننده تخصیص اعتبارات در راستای کارآفرینی است. رویکردی که از یک نظام سلسله مراتبی مسطح برخوردار است و در آن صاحبان سرمایه، به‌طور مستقیم و بدون واسطه به‌سوی متقاضیان سرمایه هدایت می‌شوند. ازاین‌رو این مفهوم با تعبیر «بانکداری اجتماعی» نیز شناخته می‌شود. در این روش (مدل پایه تامین مالی جمعی) به‌جای اینکه منابع مالی موردنیاز، به شکل منابع بزرگ بازار سرمایه و از تعداد اندکی سرمایه‌دار تامین گردد، از طریق دریافت از جمعیتی انبوه و با مشارکت مالی آن‌ها (هرچند به مقدار اندک)، تامین می‌شود.

از چند هزار سال قبل از میلاد تا زمان پیدایش بانک‌ها و دیگر مؤسسات مالی، خانواده‌های ثروتمند و فرمانروایان به افراد جامعه وام می­دادند و آن‌ها پول را برای راه­ اندازی کسب­ و کار سرمایه­ گذاری می­ کردند. ابزارهای مالی که درگذشته استفاده می‌شد برای عموم یکسان نبود. نرخ بهره بر اساس شناخت افراد از یکدیگر و میزان سرمایه موردنیاز تعیین می ­شد و عدم پرداخت بدهی، هزینه سنگینی را همراه داشت.

از نخستین نمونه ­های مستند استفاده از تامین مالی جمعی می‌توان به ساخت مجسمه آزادی در سال 1876 در ایالات‌متحده آمریکا اشاره کرد. در طول پنج ماه یک روزنامه 102.000 دلار کمک مالی از 125.000 نفر جمع ­آوری کرد. بسیاری از این کمک‌های مالی حدود یک دلار یا کمتر بودند.

تامین مالی جمعی سنتی در کشورمان سابقه زیادی دارد. از گذشته‌های دور بزرگان شهر یا روستا و روسای قبایل و طوایف درصورتی‌که یکی از اعضای جامعه با مشکلی روبه‌رو بود، جهت حل مشکل، اقدام به جمع‌آوری منابع مالی از مردم می‌کردند. هنوز هم سنت گل‌ریزان عمدتا در زورخانه­ها و مساجد جهت یاری‌رساندن به افراد نیازمند رواج زیادی دارد.

علاوه براین ایرانیان از مدل ­تامین مالی جمعی نوآورانه­ ای برای تامین هزینه_{­ ­}های حفر، نگهداری و بهره ­برداری قنات­ها استفاده می ­کردند. به‌طورکلی در این مدل دهقانان متقاضی آب می‌بایست به کمک یکدیگر اقدام به تامین منابع مالی و غیرمالی جهت حفر، تعمیرات و بهره­ برداری از کاریزات می­ کردند و هر فرد با توجه به میزان تامین مالی­اش صاحب‌امتیازی به حقابه می­ شد که این حقابه دارای ویژگی خریدوفروش به اشخاص ثالث بود.

در سال­های اخیر نیز، شرکت فرابورس ایران در راستای عمل به مسوولیت‌های اجتماعی تاکنون دو بار از تامین مالی جمعی با اهداف خیرخواهانه استفاده کرده است. شرکت فرابورس ایران یک‌بار در سال ۱۳۹۸ با شروع پاندمی کرونا برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نمادهای «کرونا۱ و کرونا۲» اقدام به تامین مالی و مجددا در سال ۱۴۰۱ به دلیل خسارت‌هایی که زلزله خوی به همراه داشت در نماد «زلزله خوی۰۱» اقدام به جمع‌آوری وجوه با هدف کمک به هموطنان زلزله‌زده در خوی کرد.

با بررسی پیشینه تامین مالی جمعی، درمی‌یابیم که دوره بلوغ و روند تکاملی آن درنتیجه بهره‌گیری از پتانسیل اینترنت آغاز شده است. درواقع به کمک پیشرفت حاصل از فناوری وب این فرصت برای مصرف‌کنندگان به وجود آمده است که ضمن تعامل با دیگر کاربران به ایجاد، تغییر و توسعه محتوا از طریق شبکه‌های اجتماعی بپردازند به‌تبع این امکان، فعالیت فاصله زمانی جمع‌آوری سرمایه و ارتباط بین سرمایه‌داران و متقاضیان سرمایه کوتاه شده است.

البته یکی از دلایل مهم  ظهور و گسترش تامین مالی جمعی به شکل سازمان‌یافته را می­توان بحران مالی سال 2008 در جهان دانست. به علت تمایل کم بانک­ ها به وام دادن، کارآفرینان شروع به جستجوی راه­های دیگری برای جذب سرمایه کردند. مشکلاتی که صنعتگران، کارآفرینان و سرمایه­ گذاران خرده ­پا در جمع­آوری سرمایه داشتند، منجر شد سرمایه­ گذاری سنتی که توسط دوستان و فامیل صورت می‌گرفت به شکل تامین مالی جمعی بسط پیدا کند. وبگاه‌های ایندیگوگو  و کیک استارتر به­ عنوان سایت‌های واسط تامین مالی جمعی به­ترتیب در سال­های 2008 و 2009 راه ­اندازی شدند. این وبگاه ­ها پذیرای موضوعات مختلفی نظیر فعالیت­ های هنری و ایده های کارآفرینانه بودند و توانستند خلا تامین مالی برایشرکت­های نوپا در مراحل اولیه را پر کنند.